جستجوی اين وبلاگ

۱۳۹۳ اسفند ۳, یکشنبه

زهیروارین دل

زهیروارین دل  
پربندوک: شستونی بلوچ
اے دیما چاران، آ دیما چاران
هر دیما چاران، من تئی وَداران*

شپ آگاه و روچان ِزران من
گاران وتا من، تئی انتظاران

کاگد نیهتگ، دروازه بند انت
نشتگ و باوَت*، انگت په ساران*!

جنان گپ من زانتکار و مُلائی پیما
گنوکان، چو مجنون شرابان نوشان

دستا قلم من، لرزیت منی دل
وپسان و لیٹان، چمّان گون کُنٹان*

بارین کدی بیت <<شستون>> آرام
چمّانا بندان و وابے بگندان!

شستونی بلوچ- 20 فوریه 2015 ( یک اسفند 1393) 

=
بزانت بلدی دلگوش:
ودار= انتظار
باوَت= گنوک و بے وَت 
سار= هوش
کُنٹ= مَچّانی (مُکانی)  مزنین دار که بلوچستان ۓ گیشترین کت (لوگ) و بانانی سرگِر انت.

بلوچی مئی وتی ماتی زبان انت


ماتی زبان ۓ جهانی روچ (21 فبروری) درگتا: 

بلوچستان منی باگ و بهار انت
بلوچی مئی وتی ماتی زبان انت
شستون منی جاه و دوار انت
بلوچی مئی وتی نام و نشان انت

شستونی بلوچ- 21 فوریه 2015

۱۳۹۰ مرداد ۳۱, دوشنبه

چیا بلوچان عرب انت؟

گئیشتریں زبانزانتاں گؤشنت کہ بلوچی یک ایرانی زبانے و یکے چہ ھندواروپایی، بزان اندویورپین زبانان انت۔عربی زبان و عبری، بزاں ھبرو، سامی زبان زانگ بنت۔ اے دلگؤشیا رند، سرپد بئیں کہ بلوچاں عرب نہ انت بلکہ گؤں پارسیان و کُرداں، زبانی لحاظا نزّیکتر انت۔
اے گپ الّم و پدّر انت کہ بلوچاں ھم، آدگہ قوم، ملت و مردمانئ دروَرا،”خالص” و پَلگار بوت نہ کننت۔ اگاں تاریخا چمّئے شانک بدئیں، شرّیا گندئیں کہ آریایی مردماں باز وھد پئیش چہ عربانی اُرَش و مسلمانانی یھتن ماں ائے سردگار، بزاں فلات ایران(ایرانین پلاتئؤ) یھتگ و جھمنند بوتگ انت۔ بلوچستان (سرجمئیں بھران) ائے فلات ایرانئ یک بھرئے زانگ بنت (دلگؤش کنئیں کہ منی مقصد جغرافیا و زمین زانتی انت، و منا گؤں مروچیگئیں ملک و کشور و سیاسی چست و ئیراں کارئے نیست انت۔) البت اے گپ بوت کنت کہ بازئیں عرب مسلمان ھم، رَندا، بلوچستان یھتگ و جھمنند بوتگ انت، ھما وڑا کہ ماں پارس، خراسان، مازندران، سند ، کردستانا ھم یھتگ و نشتگ انت۔ مسلمانئین عرباں،گؤں اے قوماں ھور و ھوار بوتگ و آ وت ھم بلوچی زبان و دؤد و ربیدگا زرتگ و بلوچ بوتگ انت، پارسی و کُرد و ۔۔۔ بوتگ انت۔ البت، اے قومانی زبان و دؤدوربیدگ ھم چہ عربانا اثرے ضرور زرتگ، بلئے بلوچ و کرد و پارس و مازندانی کدی ھم عرب نبوتگ انت۔ مروچئین فارسی زبانا باز باز گئیشتر عربی لبز مان انت۔ چیا پارسیاں یا کرداں عرب انت!؟
بلوچانی ھزاران ھزار مردم ھنّوں ماں عربی مُلکاں کاروبارا گُلائیش انت و اؤداں جھمنند بوتگ انت۔ آیانی گئیشتریں بھرے ھم عربانی پئیما سُنّی ئین مسلمان انت و وتی زبان و دؤدربیدگا ھم بازئین واک و اختیارش ھم ھست، پمئے خاطرا لھتے بلوچ وتارا عرب لئیک انت! اے گپّا البت، ھچ زانتکاری بنداتے نئیست انت۔ زبانزانت و مردم زانتاں ھم گؤں اے گپ تپاک نہ انت۔
مئی بلوچی زبان ماں کراچی و رودرھتی بلوچستان چہ پاکستانے اردو گپ جنؤکئیں ھندوستانی مسلمانانی زَبردستیا، جَھل کپتہ و تاوان زرتگ۔ چیا ما بلوچانا، یک ھندوستانے اردوزبانئیں ٹَکّے گؤشت کنئیں؟! ھمے پئیما مئی رؤنندی بلوچستانا چہ پارسی زبانئ اثرا، بلوچی زبانا لھتے سررؤپ چارؤکئیں مردم، بلوچی زبانا پارسیئ یک لھجہ بزاں گالوارے زاننت! البت اے سرجما رَد انت۔
ما درستانا دلگؤش کنگ لؤٹیت کہ زبان، ادب، دودربیدگ و شؤھازکارئ چاگِردا، گؤں وتی احساسات، مارشت و سیاسی سیادی و دلچسپیاں ھؤر تھؤر مہ کنئیں۔ آریایی ببیت، سامی ببیت یا دراویدی و۔۔۔ پر ما نان و آپ نہ بیت، مئی سر بُرزتر یا جَھل تر ھم نہ بیت۔ مئی کؤشست اے ببیت کہ گؤں سار و ھؤش و گؤں عِلمی و شؤھازکاری رھبنداں، وتی زانتا گیش بکنین و بلوچی زبان و دؤدربیدگا گار مہ کنئین، بلکیں گیشتر ردؤم بدئیں۔
گؤں نئیکیں واھگاں وژنام و سؤبئیں بات ات
شستونی بلوچ -بلوچی نام و نشان

۱۳۸۹ اسفند ۱۶, دوشنبه

جنئینانی جهانی روچا 100 سال بوت

جنئینانی جهانی روچا 100 سال بوت


بلوچ جنئین و جھانی جنئینانی رؤچ




شستونی بلوچ

8 مارس 2011 ، 17 اسفند 1389

http://balochiname.blogspot.com


ھنوں یکسد 100 سال انت کہ 8 مارچ جھانی جنئینانی روچۓ نام دیگ بوتہ و اے روچ جنئنانی آزاتی، یکوئی و برابریۓ جوانئین مستاگ انت۔


مئی گوھار، مات، لؤگۓ ھمسر و بلوچ جنئینۓ مھر، وفا، زحمت، اؤپار و بھادری چہ کسا اندئیم نہ انت و بلوچ تاریخا بازئین نمونہ و افتخار بوتہ۔ اے دؤر و زمانا وھد ائیش انت کہ بے ھچ وڑین تعصب و جاھلی حمیتے ما درستان وتی دردانگین پلوچ گوھارانی کمک و مدتا بؤشت این، چیا کہ جنینانی آزاتی و برابری حقیقتا انسانانی برابری انت۔



`ستر` چے انت؟


بلکین باز سال پیسرا کدی ما وشما سترۓ نام ھم نہ اشکت ات و کسے ھم نہ گواہ نداتت کہ بلوچ جنینا سترے بہ بیت یا نزانان برقع و سیاہ جلے سرا مانپوشگ بہ بیت۔ افسوزۓ گپ ایش انت کہ مروچیگیین بلوچی چاگردا جنین و مردینۓ سلام و علیک و گپ و تران و گند و نند ھم مزنین گناھے زانگ بیت و محرم و نامحرمۓ نیمونا مئی جنینانی حق و حقوق پاد لگاش بیت انت۔ گرانئین گپ ایش انت کہ اے جاھلی رسم و رواجانانا بلوچی روایتۓ نام دیگ بوتہ تا کسے ھم چیزے گشت مہ کنت ۔



سیاد و کومی واجتماعی چاگرد


باریں شما کدی اے جستا چہ وتا کرتہ کہ چیا چک و زھگانا پہ ماتۓ ناما توار نہ کن انت وتھنا آیانا پتۓ نام پر انت و تنتنے سجل و شناسنامہ و فرم کار و کاغذاتا ھم چہ `نام پدر` بزان پتۓ نام جست کن انت و فامیل و ذات و زریاتۓ نامۓ تھا ھم کسے نہ گوشیت کہ مات کۓ انت، چيا کہ `چک چے پت انت!` و درستاں ھم منتگ و "نام مادر" په کار نه انت!


سور و آروس و دلوشیانی درگتا ھم سالؤنکے جاندراھی ومبارکبادیۓ شعراں الحان بنت و بانورۓ نام ھم گوشگ نہ بیت و دعوتی کارتۓ سرا ھم نبییسگ نہ بیت، چیا کہ `شرم و حیا ۓ خبر انت!`۔



گپ مجن ات خاموش بہ بئیت!


ضرور شما اشکتگ که مئی لهتئ بلوچ گوھار هنگت ته بیستمی و بیست یکمی سدی مان بلوچستان و در چه بلوچستانا هم هر پئیمین زورانکی و کشت و کوشئ آماچ انت و تنتن بیرحمی پیمے وتی شو و شریک زندگیۓ دستا کوشگ بوتگ ات۔ روزگارۓ تھلئین طنز و حقیقتا بچارت کہ مئی وتگڑیں روشنفکران و بلوچ سیاستکارین گروہ و سازمانانۓ گؤشا مؤرے ھم نوارت کہ اۓ باریا ھم یک چمشانکے جاھے نہ جاھے نبشتہ بکن انت!




بلوچئین گوهاران ! 8 مارچ جنینانی جهانی روچ شمارا وش بات!




آخر سرا پدا وتی یک کوھنیں پربندے - که هنگت هم نوک انت-  بلوچ گوھارانی سرا ندر کنان۔ امیت انت کہ پسندش بہ بؤت!





او منی گوهار
پہ بلوچ شیرزالان

او منی گوھـــــــــار، او منی گوھـــــــــــار

چمّـــــــــان وتی پچ کن بچــــــــــــــــــــــار

بشکن وتــــــــی براتــــۓ تــــــــــــــــــوار

نیست انت منــــــا بازیـــــــں قــــــــــــــرار

او منی گوھـــــــــار، او منی گوھـــــــــــار

پــــــر چا تو ھستۓ بـــــے تــــــــــــــــوار

بیا منی گوھـــــــار، بؤشت مــئ کنــــــــار

جــــــاہ تئی نہ انت بس مــــــــــــــاں دوار

او منی گوھـــــــــار، او منی گوھـــــــــــار

در بـــــــؤ چہ اے لونجیـــــں تھـــــــــــــار

دیـــــما وتی دستـــــــــان شھــــــــــــــــــار

حقـــــــــــان وتی پجّــــــــاہ بیـــــــــــــــــار

او منی گوھـــــــــار، او منی گوھـــــــــــار

پــــــــــر چا گریـــــــــــــــــــوۓ زار و زار

تــــــــئ دل، من زانان نیست تـــــــــــــلار

بلۓ اے بوت نہ کنت انت تـــئ ســــــــزار*

من الــّماں او منـــــی گوھــــــــــــــــــــــار

دگنیــــــــــا نہ بیت انت یک قــــــــــــــــرار

بلّ بازیــــــــن وتی لـــج و میــــــــــــــــــار

بیـــــــا بؤشت گؤں مــــــردان یک کتـــــار



او منی گوھـــــــــار، او منی گوھــــــــــــار

بیــــــــــا کہ کنیــــــن گوں ھـــــم قـــــــرار

پــاد آ ! کنیـــــن سلّ رسمـــے گـــــــــــــار

پــچ کنیـــــن راھے پہ آ نوکیــــــں دیــــــار

او وارک * منـــــی، او منی گوھـــــــــــــار

شستـــــــــــون ۓ تــواراں گـــوش بــــــدار

استــــــــون جنت انت یک قــــــــــــــــــــرار

تــــــــاں کـــــــــد بنندیــــــن انتظـــــــــــــار؟

شستـــــــــــــونی ، آبان 1368 (نوامبر 1989)



٭ سزار = مراد ھما `سزاوار` انت کہ پرپندۓ خاطرا من پہ `سزار` بدل کرتہ۔

٭ وارک = شستــونی لھجہ ۓ تھا ما `گوھار` ھم گوشین و `وارک` ھم گوشیں۔
















۱۳۸۹ فروردین ۱۹, پنجشنبه

شستون و سراوان



ملاحظاتی در باره نام "شستون" و "سراوان"

 آنچه امروز شهر "سراوان" نامیده  می شود، تا سال 1307 شمسی روستای کوچکی به نام "شستون" بوده؛ و "شهرستان سراوان" به مرکزیت شهر "سراوان" یا همان "شستون" قدیمی به محدوده وسیعتری از خود شهر اطلاق می گردد.  مسلما "سراوان" نام یک منطقه در بلوچستان هست، ولی منطقه "سراوان" ازنقطه نظر تاریخی وجغرافیایی در محدوده بلوچستان شرقی قرار دارد. یقین دارم که  دوستان  گرامی از وجود مناطق "جهلاوان" و "سراوان" در بلوچستان شرقی - که اکنون در سیطره جغرافیای سیاسی پاکستان هست- بیش از نویسنده این سطور معلومات دارند.  منطقه ای که هم اکنون" شهرستان سراوان" نامیده می شود در بلوچستان غربی -جغرافیای سیاسی" استان سیستان و بلوچستان" ایران- قرار دارد. صرف نظر از تقسیمات جغرافیایی و سیاسی، آنچه امروز شهرستان سراوان نامیده می شود هیچگاه جزئی از ناحیه تاریخی و معروف "سراوان" بلوچستان (شرقی) نبوده است. همه مردم سالخورده در شستون و نواحی اطراف بر این باورند که نام و اصطلاح "سراوان" بر این "شهرستان" فقط پس از آمدن "دولت"- یعنی قوای رضا شاه پهلوی- به منطقه رایج شده است. پیش از آن هیچ کس از نام "سراوان" برای این منطقه استفاده نکرده است. من حتی یک نمونه چه در دوران کودکی و چه در دوران میانسالی از سالخوردگان منطقه نشنیده ام که قبل از دوران پهلوی از آن به نام  "سراوان" نام برده شده باشد.
برای من روشن نیست که چرا نام این منطقه را در زمان رضا خان به "سراوان" تبدیل کرده اند، همانگونه که نام بسیاری از مناطق دیگر را نیز عوض کرده اند؛ همانند "پهره" که امروز "ایرانشهر" مینامند؛ دزداپ- زاهدان؛ مگس-زابلی و غیره. در این باره و موضوع نام و نامگزاری و هویت
بومی، ملی، قومی و محلی مسائل زیادی مطرح است که در حوصله این یادداشت مختصر نمی گنجد. آنچه مسلم است، بر طبق بسیاری از روایات، شنودها و حتی نوشتجات رسمی بارها خوانده و شنیده ایم که "این منطقه "شستون" نام داشت و کم کم که بر وسعت آن افزوده شد "سراوان" نامیده شد". به باور من، این بسیار ساده انگارانه است که خودبخود نام یک منطقه – آن هم پس از وسعت و ساخت و ساخت و ساز-  عوض شود، همانگونه که روستا به دهستان و بخش و سپس به شهرستان تبدیل می شود! تقریبا تمامی منابع انترنتی این جمله را کمابیش تکرار می کنند.  من البته با این توجیه رسمی موافق نیستم.
یکم اینکه در زمان آمدن قوای رضاخان به بلوچستان، بزرگترین قلعه و مرکز سیاسی این منطقه ، قلعه "دزک" بوده و اساسا نام کلی این منطقه از بلوچستان -دزک- بوده است نه "سراوان". همانطور که مرکز سیاسی بلوچستان مرکزی "پهره" بود.
دوم اینکه بعد از شکست حاکمین بلوچ منطقه، قلعه تاریخی دزک به توپ بسته شد و کاملا نابود گردید و بسیاری از مردم
پس از مقاومت جانانه متاسفانه کشته شدند. نمونه مقاومت تاریخی مردم این منطقه بلوچستان که پس از گذشت بیش از 80 سال هنوز زبانزد خاص و عام است در محل قلعه دزک روی داد و پسری نوجوان به نام "کادوک" یا "قادربخش" توانست سرکرده لشکریان رضاخان را که "سرهنگ محمد باقر داورپناه" نام داشت را در این درگیریها به قتل برساند. پس از این واقعه، نیروهای دولتی پهلوی، رسما نام "دزک" را به "داورپناه" تغییر دادند، گرچه همیشه مردم بلوچ آن را "دزک" نامیده و می نامند. البته خوشبختانه امروزه دوباره اکثر مردم آن را "دزک" یاد می کنند.
سوم اینکه پس از سقوط قلاع
تاریخی بلوچستان همچون دزک و پهره و گسترش نفوذ و سلطه حکومت پهلوی، ساختار سیاسی حاکمیت نوع دیگری از روابط و مناسبات دولتی را جایگزین حکام محلی بلوچ نمود، گرچه در موارد بسیاری نیز بازماندگان، فرزندان و اقوام حکام پیشین کماکان نفوذ داشتند، اما عملا سیاست دولت مرکزی پهلوی در منطقه  اعمال میشد. در این بین، دولت پهلوی، این بار به جای" دزک" ، مرکز منطقه را به "شستون" منتقل کرد. ادارات بخشداری، فرمانداری، مدارس دولتی، امنیه (ژاندامری، ارتش و شهربانی)، اداره پست، درمانگاه، دادگاه و دیگر ادارات را به جای "دزک" در شهر "شستون" ایجاد کردند، اما عملا نامی از "شستون" نبردند و آن را "سراوان" نامیدند. بطور رسمی "شستون" و نام آن حذف شد و به جز از مردم بلوچ و عمدتا مسن، دیگر کسی از آن به نام "شستون" یاد نمی کرد. "شستون" نه تنها "مرکز" "شهرستان سراوان" نامیده شد، بلکه حتی "شهر" شستون نیز "سراوان" نام گرفت. کم کم بسیار عادی شد و اکنون نیز همینطور است که مردم شهرها، بخشها، دهات و آبادیهای "شهرستان"  شهر "شستون" را شهر "سراوان" می نامند. آنچه بطور رسمی "شهرستان سراوان" نامیده میشود، زمانی شامل شهر "کنونی" سراوان (شستون) و حومه، مگس (زابلی)، سب و سوران، و حتی دورتر شامل سرباز و آشار و ایرکشان نیز بوده است. البته بعدها سرباز، آشار و ایرکشان (ایرفشان) به شهرستان "ایرانشهر" ملحق گردیدند که اکنون "سرباز" مستقلا "شهرستان سرباز" می باشد. البته "مگس" به شهرستان زابلی ارتقاع یافته و "سب و سوران" نیز شهرستان شده است. شهرهای "جالک" (جالق)، "گشت" و "سیرکان" (بم پشت و نواحی)، باضافه حومه شهر و بازار شستون، سرجو، بکشان، هوشک، دزک، مناطق جهلاد و دهوار و ...  هنوز هم از شهرهای توابع "شهرستان سراوان" هستند.
با توجه به نکات فوق، نویسنده این سطور همانند مردم این دیار به درستی بر این باور است که نام "شهر" کنونی "سراوان" تا سال 1307 "شستون" بوده: و قبل از آن
  ناحیه ای به نام "شهرستان سراوان" وجود نداشته است. حال این که نام این منطقه بیش از 80 سال است که "شهرستان سراوان" نامیده می شود، موضوع دیگری است و به نظر بنده، بدون هیچگونه تعصبی، حتی هیچ اشکال و حرجی هم وارد نیست. بگذار "شهرستان سراوان" هم نام تمام منطقه باشد، ولی بخواهیم یا نخواهیم، نام قدیمی آنچه اکنون "شهر سراوان" نامیده می شود، "شستون" بوده است. صرف نظر از گذر زمان، ما نبایستی اسامی باستانی اماکن را به بوته فراموشی بسپاریم. اینکه امروزه، ما سراوان، ایرانشهر، زاهدان، خاش، چابهار، زابلی، قصر قند، جالق و ... داریم، به جای خود، ولی خودآگاهی و دانش به اسامی قدیمی آنها مثل شستون، دزک، پهره، دزاپ، واش (خواش)،چهبار،مگس، گنداوگ، جالک و ... نیز ضروری است؛ و البته لزوما ربطی به دیدگاههای سیاسی نیز نداشته باشد.
در پایان، من نیز شعر زیبای "فوجئ سراوان چندتگ ... آ دزکئ گنجئین دران" را شنیده و حماسه میر کمبر را ارج می نهم. با این وجود، درست است که حماسه میرکمبر مربوط به سده های پیش است، ولی نمی توان به خاطر این شعر نام آن منطقه را "سراوان" نامید.
من در مورد تاریخ دقیق سرودن شعر میر کمبر مطمئن نیستم. به احتمال قریب به یقین، شعر مزبور در طی این 80 سال اخیر سروده شده یا نتظیم شده است. لذا این شعر نمی تواند در این مورد مبنا و مدرکی باشد. شاید آنچه اکنون از نام "شستون" به جا مانده، نوع تحریف شده و اشتباهی به نام "شستان" یا "شهستان" بعنوان بخشی از "نام خانوادگی" بعضی از سکنه شهر و "حوزه یک" سراوان در شناسنامه های رسمی مردم است که ماموران غیر محلی "ثبت احوال" زینت بخش "سجلات" مردم این منطقه کرده اند. بقول دوستی شوخ طبع، شاید ماموران و باسوادان غیر بلوچ بر این گمان بوده اند که "شستان" تلفظ اصلی "شستون" بوده، همانگونه که کرمان یا تهران، تلفظ اصلی "کرمون" یا  "تهرون" است!

بلوچی مئی وتی نام و نشان انت

شستونی بلوچ (وبلاگ بلوچی نام و نشان)


۱۳۸۹ فروردین ۱۱, چهارشنبه

یھتہ بھــــــار


یھتہ بھــــــار
شستونی بلوچ http://balochiname.blogspot.com

کــوکــو تـــوار و بلبل ماں باگ انت، یھتہ بھــــار

کــوہ و چمــن سبـــــز انت گیابان، یھتہ* بھــــــار


رپت* انت تھـــــاری وسردی، گرم انت پــــــــــدا

پل وگلاب انت، شھــــــــد و شراب، مسکئیں دگـار


بھــار انت و نـــــوروز دشت وگیابان، ھر نئیــمگا

شیر انت و شیلانچ، مال انت و دلوت، تیتوک* ھنــار


ملک ســــــوھت وتبــہ بــوت، دوت مئی ســـــــما

چــرس انت وبنگ انت، تریــاک، ھروئیــــــن ودار


واب ائیـــــں بلۓ ما روچ وشپ، گنگ وگــــــــدام*

گپــــاں کنئیـــں ما دیگرے، بیــگواہ وتی نــــام وتوار


شرمئیـــــں کتہ ناما وتی، لبزو نشـــــان، ملکا وتی

ائـــیش انت مئی اے حال ۓ زار، اؤ مـــــــژدہ وار*


چــم بستگ و گـــوش لؤکہ*، بلے پریات و زار انت

لاپ گژنہ* ودپ تژنہ*، زھرا ورئیں چہ زوم و مــــار


چم کؤر انت اچ ھاک و آس، ماں پوجگلا پاد بڈتـگ

دؤزواہ بیا چم کنجلئیں، مہ پیــکر و درئین گوھــــــار


چست بؤ چہ وابا، دنیا شتگ مـــــــــــــــــاہ ۓ سرا

ما وتا مانپؤشتگ ماں برقعـــــــــــــــــــا لؤگ و دوار


بس کں دگہ جان سستگئیں، دل پرشتــہ و گیں مرتگئیں

ناچاں بزورشستـــــون منی، یھتہ بھار، یھتہ بھــــــــار


=

*دلگوش*

یھتہ: یھتگ، آتکگ

رپت: شت، رفت

تیتوک: ھنارۓ پل یا گل

گنگ وگدام: ھما `گنکدام`،(بزان بے دپ وبے زبان انت کہ پہ شعرۓ خاطرا من تگلئینتگ

مژدہ وار: کسے کہ عادت کرتہ و نلوٹیت پہ وتی دیمرویا کارے بکنت

لؤکہ: کرباس ۓ پل ، پنبہ

تژنہ: تنیگ ، تشنہ

گژنہ: شدیگ، گشنہ، گرسنہ


شستونی بلوچ

یکم فروردین [حمل] 1388

21 مارچ 2009